Nieuwe governancecode funderend onderwijs

Op 25 juni 2025 hebben de leden van de Algemene Ledenvergadering van VTOI-NVTK ingestemd met de nieuwe Governancecode Funderend Onderwijs. Deze code introduceert voor het eerst een gezamenlijke set normen voor zowel het primair (PO) als voortgezet onderwijs (VO). De code is tot stand gekomen in samenwerking tussen de PO-Raad, VO-raad en VTOI-NVTK en markeert een belangrijke stap richting meer uniformiteit, transparantie en professionele standaarden in het bestuur en toezicht van scholen.

Van aparte codes naar één gezamenlijke standaard

Tot nu toe kenden het primair en voortgezet onderwijs elk hun eigen benadering van governance. Met de nieuwe governancecode funderend onderwijs komt daar verandering in: één integrale code die voor beide sectoren geldt. Dat betekent niet alleen een eenduidige taal en gezamenlijke waarden, maar ook een versterkte samenwerking tussen besturen en raden van toezicht in het funderend onderwijs.

De governancecode funderend onderwijs bestaat uit vijf centrale principes: verantwoordelijkheid, verbinding, lerend vermogen, integriteit en openheid. Elk principe is uitgewerkt in concrete normen die richting geven aan het handelen van bestuurders en toezichthouders.

Deze herziening is niet alleen een administratieve exercitie. Ze weerspiegelt de bredere maatschappelijke verwachtingen rondom transparantie, publieke verantwoording en professionele afstand in het onderwijsbestuur. In het huidige tijdsgewricht – waarin maatschappelijke druk op onderwijsorganisaties groot is – is het expliciteren van waarden en normen essentieel.

Wat betekenen de vijf principes in de praktijk?

Verantwoordelijkheid

Bestuurders en toezichthouders zijn verantwoordelijk voor de kwaliteit van onderwijs en de legitimiteit van het beleid. Dit vraagt om scherpte in besluitvorming en helderheid over rollen en bevoegdheden. De governancecode benadrukt dat verantwoording niet alleen intern, maar vooral naar buiten toe – richting ouders, leerlingen en de samenleving – plaatsvindt.

Verbinding

Goed bestuur ontstaat in relatie met anderen. De code vraagt expliciet aandacht voor verbinding met medewerkers, medezeggenschap en maatschappelijke partners. Een bestuur dat beslissingen neemt zonder dialoog, voldoet niet aan dit principe.

Lerend vermogen

De onderwijssector staat niet stil, en dat geldt ook voor besturen en toezicht. Het lerend vermogen van organisaties krijgt een prominente plek in de nieuwe code. Dit betekent onder meer dat zelfevaluatie, intervisie en bijscholing structureel onderdeel moeten zijn van het bestuurlijke werk.

Integriteit

De integriteitsnormen zijn aangescherpt. Bestuurders en toezichthouders dienen zich bewust te zijn van (de schijn van) belangenverstrengeling. Zo zijn zakelijke transacties met bedrijven waarin zij een persoonlijk belang hebben, verboden. Ook wordt verwacht dat integriteitsdilemma’s besproken worden binnen de organisatie.

Openheid

Openheid gaat verder dan transparantie in documenten. Het gaat om het actief creëren van een cultuur waarin informatie gedeeld wordt en waarin kritische geluiden gehoord en gewaardeerd worden. Deze openheid draagt bij aan vertrouwen, zowel intern als extern.

Nieuwe verplichtingen voor leden van de PO-Raad en VO-raad

Naast de principes bevat de governancecode specifieke verplichtingen voor leden van de PO-Raad en VO-raad:

• Accreditatieplicht: Bestuurders moeten binnen vijf jaar na benoeming deelnemen aan een accreditatietraject. Dit is bedoeld om continuïteit en professionalisering te bevorderen.
• Maatschappelijke verantwoording: Organisaties worden geacht expliciet te rapporteren over hun maatschappelijke meerwaarde. Dit betekent dat besturen moeten kunnen uitleggen hoe zij bijdragen aan brede maatschappelijke doelen, zoals kansengelijkheid of duurzame ontwikkeling.
• Strikte integriteitsregels: De normen rondom belangenverstrengeling zijn explicieter en strenger dan voorheen. Deze regels hebben impact op hoe toezichthouders worden geworven en benoemd.

Deze verplichtingen betekenen niet alleen administratieve aanpassingen, maar vragen in veel gevallen ook om herziening van governanceprocessen, bijstelling van de rolopvatting van bestuurders en toezichthouders en soms zelfs een aanpassing van statuten of reglementen.

Reacties uit het veld

De invoering van de governancecode funderend onderwijs is overwegend positief ontvangen, maar er zijn ook kritische geluiden. Zo uitte de VTOI-NVTK zorgen over de impact van strengere integriteitseisen op de samenstelling van raden van toezicht. Er bestaat het risico dat waardevolle expertise – bijvoorbeeld van ondernemers of ervaren bestuurders – niet langer beschikbaar is als gevolg van (de schijn van) belangenverstrengeling.

Tegelijkertijd onderstrepen bestuurders het belang van deze beweging. Annet Dries, vicevoorzitter van de PO-Raad, noemde de nieuwe code een “belangrijke stap richting een meer gedragen en professionele bestuurscultuur.”

Wat vraagt dit van u als bestuurder of toezichthouder?

De nieuwe governancecode is meer dan een set regels: het is een uitnodiging tot reflectie en gesprek. Wat betekenen deze principes voor uw eigen handelen? Hoe worden zij zichtbaar in de cultuur van uw organisatie? En in hoeverre sluit de huidige inrichting van toezicht en bestuur nog aan bij de maatschappelijke opdracht?

Veel onderwijsorganisaties zullen hun governancearrangementen kritisch tegen het licht moeten houden. Dat kan via een zelfevaluatie van het bestuur, een herziening van de samenwerkingsafspraken tussen bestuur en toezicht, of door het actualiseren van het integriteitsbeleid.

Benut de code als hefboom voor ontwikkeling

De invoering van deze governancecode funderend onderwijs is geen verplicht nummer. Ze biedt een concrete aanleiding om binnen uw organisatie de dialoog aan te gaan over goed bestuur. Niet alleen over wat mag en moet, maar vooral over wat werkt en wat klopt met de bedoeling van onderwijs. Neem dus de tijd om de code te bespreken binnen uw bestuursteam en met uw raad van toezicht. Betrek daarbij ook medezeggenschap en interne stakeholders. Onze adviseurs ondersteunen u hier graag bij.

De PO-Raad, VO-raad en VTOI-NVTK bieden ondersteunende documenten en formats om deze dialoog te begeleiden. Ook onafhankelijke adviseurs kunnen helpen bij het faciliteren van reflectie- en ontwikkeltrajecten rondom governance.